Νίκων

I

Όνομα αγίων της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας.

1. Καταγόταν από τη Νάπολη της Ιταλίας και ήταν στρατιωτικός. Πηγαίνοντας προς την Κωνσταντινούπολη και περνώντας από τη Χίο, έμεινε σε σπήλαιο του όρους Γάνου, όπου βαφτίστηκε και χειροτονήθηκε ιερέας και τελικά έγινε ηγούμενος μοναχών, οι οποίοι κατέφυγαν στην περιοχή. Αργότερα μαζί με τους μαθητές του πήγε στη Μυτιλήνη και από κει γύρισε στη Νάπολη. Τελικά όμως εγκαταστάθηκε στη Σικελία, στο βουνό Ταυρομενίο. Εκεί τον αιχμαλώτισαν μαζί με 199 μαθητές του και ο ηγεμόνας Κιντιανός διέταξε να τους αποκεφαλίσουν. Τιμάται στις 23 Μαρτίου.

2. Καταγόταν από το χωριό Καλύτο της Αντιόχειας (Πισιδίας). Μαρτύρησε επί Διοκλητιανού (284-305) με αποκεφαλισμό. Μαζί του αποκεφαλίστηκαν και οι Αλέξανδρος Αλφειός, Ζώσιμος, Ηλιόδωρος, Μάρκος και Νέων. Η μνήμη τους τιμάται στις 28 Σεπτεμβρίου.

3. Ν. ο Μετανοείτε (10ος αι.)Περίφημος βυζαντινός καλόγηρος που ανέπτυξε ξεχωριστή δράση στην Κρήτη μετά την απελευθέρωση της από τον αραβικό ζυγό (961). Η αραβική κατοχή του νησιού (827-961) είχε γίνει αιτία να προσέλθει μέρος του πληθυσμού στο μουσουλμανισμό. Ο N., με το κήρυγμα του - στο οποίο επανελάμβανε συνεχώς τη λέξη μετανοείτε - τη μόρφωση κληρικών και την ίδρυση εκκλησιών, αγωνίστηκε με ιδιαίτερο ζήλο επί πέντε χρόνια για να ξαναφέρει στη χριστιανική πίστη όσους την είχαν εγκαταλείψει. Ο Ν. ανακηρύχτηκε άγιος και θεωρείται πολιούχος της Σπάρτης. Η μνήμη του τιμάται στις 23 Νοεμβρίου.

II

(Βελδεμάνοβο της επαρχίας Νίζνι Νόβγκοροντ 1605 – μονή Θεραπόνωφ 1681). Πατριάρχης Μόσχας, του οποίου οι μεταρρυθμιστικές πρωτοβουλίες και η σύγκρουση του με τον τσάρο αποτέλεσαν ορόσημο για τη ρωσική ιστορία. Γιος αγροτικής οικογένειας, με μέτρια τυπική μόρφωση, αλλά με σπάνια πνευματικά προσόντα, ακόρεστη φιλοδοξία και επιβλητικό παράστημα, ο Ν. έζησε τα πρώτα χρόνια της εκκλησιαστικής του σταδιοδρομίας στην αφάνεια· έγγαμος επαρχιακός ιερέας αρχικά, ηγούμενος διάφορων μοναστηριών μετά τη χηρεία του. Η άνοδός του άρχισε από το 1642, όταν, ως ηγούμενος της μονής του Σωτήρα (Νοβασπάσκι) στη Μόσχα, γνωρίστηκε με τον νεαρό τσάρο Αλέξιο Μιχαήλοβιτς και κέρδισε τον θαυμασμό και την εμπιστοσύνη του. Χάρη στην τσαρική εύνοια, ο Ν. έγινε το 1649 μητροπολίτης Νόβγκοροντ και στη συνέχεια πατριάρχης Μόσχας. Από την υψηλή αυτή θέση ο Ν. ανέλαβε να εφαρμόσει - με αποφασιστικότητα, και όχι σπάνια με βιαιότητα - ένα ευρύτατο πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων: κατάργηση σειράς προλήψεων που με τον καιρό είχαν περιβληθεί το κύρος ιερής παράδοσης, διόρθωση των λειτουργικών βιβλίων με βάση τα πρωτότυπα ελληνικά κείμενα και γενικά αναπροσαρμογή του θρησκευτικού βίου στη γνήσια βυζαντινή παράδοση. Ο τσάρος, η αστική κοινωνία, οι διανοούμενοι και φυσικά οι Έλληνες ιεράρχες της Ανατολής υποστήριξαν ανεπιφύλακτα την πρωτοβουλία του. Αλλά και η λαϊκή αντίδραση που προκάλεσαν τα μέτρα αυτά ήταν τεράστια. Έτσι, εκατομμύρια Ρώσοι, με επικεφαλής τον ηγούμενο Αβακούμ, αποσπάστηκαν από το πατριαρχείο και ίδρυσαν την εκκλησία των Ρασκολνίκων (παλαιοπίστων). Ήταν η πρώτη μεγάλη λαϊκή εξέγερση στην ιστορία της Ρωσίας. Το σχίσμα αυτό στους κόλπους της ρωσικής Εκκλησίας και κοινωνίας πήρε πολιτικές προεκτάσεις το 1658, όταν ο τσάρος, ανήσυχος για την τεράστια δύναμη που συγκέντρωνε στα χέρια του ο πατριάρχης, ζήτησε την αποπομπή του Ν. Μια μεγάλη εκκλησιαστική σύνοδος, που συγκροτήθηκε το 1666-67 στη Μόσχα, με προέδρους τους Έλληνες πατριάρχες Αλεξάνδρειας και Αντιόχειας, ενέκρινε τις μεταρρυθμίσεις του N., αλλά καταδίκασε την προσπάθειά του να επιβληθεί στον φορέα της πολιτικής εξουσίας, δηλαδή στον τσάρο. Ήταν μια μέση λύση, όχι απαλλαγμένη από σκοπιμότητες, ιδίως από μέρους των Ελλήνων ιεραρχών, που είχαν απόλυτη ανάγκη από την πολιτική και οικονομική υποστήριξη των Ρώσων ηγεμόνων. Έτσι έληξε τυπικά η έριδα αυτή, με την υποταγή της Εκκλησίας στην Πολιτεία, υποταγή που ολοκληρώθηκε αργότερα με την κατάργηση του πατριαρχείου Μόσχας από τον Μεγάλο Πέτρο. Όσο για το N., μετά την έκπτωσή του από τον πατριαρχικό θρόνο, περιορίστηκε στην απομακρυσμένη μονή Θεραπόνωφ, όπου έζησε αθόρυβα τα τελευταία χρόνια της ζωής του.